Tworzenie struktur organizacyjnych UTSK w województwie szczecińskim w pierwszym okresie po Zjeździe Organizacyjnym Towarzystwa (16-18 czerwca 1956 r.) wyglądało imponująco. Zarządy powiatowe UTSK powstały w ośmiu miejscowościach (Choszcznie, Gryficach, Pyrzycach, Stargardzie Szcz., Łobezie, Nowogardzie, Goleniowie i Myśliborzu), a koła aż w 31. Zwieńczeniem pierwszego okresu istnienia UTSK było przekształcenie WKO w Zarząd Wojewódzki UTSK w Szczecinie, w lutym 1957 r. Funkcję przewodniczącego ZW UTSK w Szczecinie objął wówczas Dymitr Terefenko[2].

Wśród kół założonych w 1956 r. znalazło się również koło miejskie w Szczecinie, które odegrało szczególną rolę w funkcjonowaniu Towarzystwa na Pomorzu Zachodnim. Do zebrania organizacyjnego szczecińskiego koła doszło 29 września 1956 r. Wzięli w nim udział m.in. Daniel Nowisz (PMRN w Szczecinie), S. Piotrowski (KM PZPR w Szczecinie) i K. Fularewicz z FJN. Przewodniczącym Zarządu Koła został Włodzimierz Stasyków, jego zastępcą Stefan Smolak, a sekretarzem Irena Bochniak. Na przewodniczącego Komisji Rewizyjnej wybrano Szymona Saluka[3].

 

Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. do pracy w szczecińskim kole bardzo mocno zaangażowali się studenci filologii ukraińskiej z miejscowego Studium Nauczycielskiego[4]. Od 1957 r. organizowane były tu m.in. słynne później tzw. piątki literackie. Pracę podzielono na sekcje: chóralną, studentów i młodzieży, dziecięcą, propagandy i sportowo-turystyczną[5]

 

W przededniu II Zjazdu UTSK szczecińskie struktury organizacji składały się z dwudziestu kół, zrzeszających 1105 członków. Według danych z maja 1962 r. ilość kół tylko spadła do osiemnastu, zanotowano natomiast dramatyczny ubytek liczby członków – doliczono się ich wówczas zaledwie około pięciuset[6]. Było to zresztą zjawisko ogólnopolskie. Wszędzie też u jego podłoża tkwiły te same główne przyczyny: porządkowanie i weryfikacja stanu osobowego kół oraz odejście z szeregów organizacji osób do niej zrażonych.

 

W ramach usystematyzowania działalności UTSK w województwie szczecińskim w maju 1962 r. tutejszy aktyw towarzystwa podjął decyzję o likwidacji funkcjonujących dotąd zarządów powiatowych[7]: „Zamiast absorbować swój czas tracić wysiłek na uaktywnianie zarządów powiatowych – Zarząd Wojewódzki więcej będzie mógł działać pracując bezpośrednio z Kołami. Z doświadczenia wiemy, że zarządy powiatowe same praktycznie nieistniejące, nie mogły pomagać kołom, że zadania w tym zakresie spadały na barki Zarządu Wojewódzkiego. Nie chcemy stwarzać fikcji i robić pozorów, że mamy rozbudowany aparat Towarzystwa. Aparat Towarzystwa w naszych, szczecińskich warunkach to aktyw, koła i Zarząd Wojewódzki. Jeżeli w innych województwach zarządy powiatowe mają miejsce [sic!] bytu, mogą pracować – winny być i są powoływane. U nas lepiej będziemy pracować bez nich”[8]. W powstałym w tym, samym czasie sprawozdaniu ZW USTK podniesiony został ponadto problem obsady etatowej w Towarzystwie: „Każdy rozumie, że jednoetatowy Zarząd Wojewódzki nie może być mocną organizacyjnie instytucją. A przecież na przestrzeni pół roku nie mieliśmy nawet tego jednego pracownika. Mieliśmy również poważne kłopoty lokalowe i finansowe”[9].

 

W 1963 r. istniały na terenie województwa już 23 koła UTSK. Najliczniejszym z nich było koło w Szczecinie (133 członków), następne w Bieczynie i Trzebiatowie (po 36 członków). Ogółem UTSK liczyło wtedy na terenie województwa 488 członków[10]. Liczba ta uległa zwiększeniu w ciągu kolejnych trzech lat do poziomu 543. Po likwidacji koła w Sadlnie i powstaniu kół w Białej Ińskiej i Wierzbnie, ich liczba w 1966 r. wzrosła do 24. Nadal najliczniejszym kołem był Szczecin – 156 osób, następnie Trzebiatów 48 i Bieczyno 38[11]. Z kolei w 1969 r. szczecińskie struktury wojewódzkie UTSK liczyły 472 członków, zrzeszonych w 25 kołach[12].

 

Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. w wyniku postępującej migracji ludności ukraińskiej ze wsi do miast rozpoczął się proces umacniania kół miejskich UTSK i stopniowego zanikania ogniw wiejskich. Według danych ZW UTSK w Szczecinie, w 1971 r. funkcjonowały na terenie województwa 22 koła organizacji. Najliczniejszym z nich było koło w Szczecinie, liczące 143 członków, następnie w Trzebiatowie – 43, Ińsku – 38 i Strachocinie – 33. Pozostałe koła znajdowały się w następujących miejscowościach: Bieczyno, Gorzysław, Roby, Pustkowo, Biała, Chociwel, Wapnica, Wierzbno, Burowo, Sławęcin, Czachowo, Sosnowo, Dłusko, Korytowo, Wołowiec, Jarząbki, Krężlin i Płonno[13]. W 1974 r. ilość kół zmniejszyła się do 19, przy ustabilizowanej liczbie członków, oscylującej wokół pięciuset osób[14]. Po wprowadzeniu reformy administracyjnej ilość kół spadła do szesnastu. Należało do nich 515 członków. Według danych sporządzonych na ostatnią konferencję sprawozdawczo-wyborczą, na terenie województwa szczecińskiego istniało wówczas 19 kół zrzeszających 550 członków[15].

 

Do 1966 r. przewodniczącym ZW UTSK w Szczecinie był Jan Zawadzki. Jego miejsce (jako p.o.) zajął przejściowo Aleksander Hnatiuk[16]. W kwietniu 1967 r. przewodniczącym został Mikołaj Nowosad. Piastował on tę funkcję do zakończenia działalności ZW UTSK w Szczecinie, czyli do 15 lutego 1976 r. Nieprzerwanie we władzach wojewódzkich szczecińskiego UTSK, najczęściej w charakterze skarbnika, pracowała Olga Łaska. Ponadto trzon aktywu wojewódzkiego stanowili w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w.: Józef Bak, Bogdan Bielecki, Stefan Bratejko, Włodzimierz Chrin, Józef Doroch, Teodor Fedak, Anna Jaremowicz, Bogdan Kałużniacki, Bogdan Kołodziej, Michał Kozak, Jerzy Liborski, Paweł Łachtiuk, Włodzimierz Malicki, Maria Nabuda, Paweł Olejnik, Zenon Pawliński, Michał Patra, Jan Piech, Szymon Saluk, Włodzimierz Stasyków, Teodor Sułyk, Dymitr Terefenko, Mikołaj Terefenko, Mirosław Truchan, Michał Ulan, Jarosław Wajda[17].

Po likwidacji struktur wojewódzkich i powiatowych UTSK (1976 r.), sieć kół Towarzystwa zmniejszyła się do szesnastu, jednak zrzeszały one o ok. 30% więcej członków, niż na początku lat siedemdziesiątych XX w.[18] Jak wskazują kolejne dane, stan ten zachował się praktycznie do końca istnienia UTSK. Według danych z 1983 r. na terenie województwa szczecińskiego działało szesnaście kół, skupiających 640 członków[19]. W maju 1988 r. dane dotyczące oddziału UTSK w Szczecinie przedstawiały się niemal identycznie: szesnaście kół i 688 członków[20].

 

Zarząd Oddziału UTSK w Szczecinie powstał 16 grudnia 1984 r. Skład osobowy został wcześniej uzgodniony z WSA UW w Szczecinie[21]. Przy okazji, przedstawiciele UTSK nie omieszkali zwrócić uwagę na szereg tendencyjnych ich zdaniem artykułów na temat ludności ukraińskiej, które pojawiły się w tym czasie w prasie, Zasugerowali nawet, że artykuły te mogą „doprowadzić do pogromów Ukraińców w Polsce”[22]. Pierwszy skład władz szczecińskiego ZO UTSK wyglądał następująco: Jerzy Liborski (przewodniczący), Bazyli Kobelak (zastępca), Olga Duda (sekretarz). W Prezydium znaleźli się ponadto: Piotr Dzwończyk, Jan Maliniak, Wasyl Bilo i Michał Kozak (a według protokołu pokontrolnego sporządzonego w 1986 r. – Olga Łaska). Do Zarządu weszli ponadto: W. Jacyniak, W. Leśkiw, J. Lewicki, J. Kosarewicz, Piotr Przytulski, O. Dołęga i S. Ananiewicz, do Komisji Rewizyjnej – J. Doroch, Halina Radziwonowicz i Jan Nabuda, a do Sądu Koleżeńskiego – Wiera Giergiel, Włodzimierz Kaczor i Włodzimierz Malicki[23].

 

 

 

 

PRZYPISY:

 

---