Ukraińcy na Pomorzu

Ukraińcy na Pomorzu

Pierwsze zebranie Wojewódzkiego Komitetu Organizacyjnego UTSK w Szczecinie odbyło się 10 sierpnia 1956 r. Wzięli w nim udział m.in. przedstawiciele lokalnych władz, w tym zastępca przewodniczącego PWRN w Szczecinie – Kazimierz Gołczewski i kierownik Wydziału Społeczno-Administracyjnego PWRN Jakub Grelich. Przewodniczącym WKO został Józef Bak, a w skład Komitetu weszli jeszcze: Stefan Iwaszko, Dymitr Terefenko, Włodzimierz Borodiuk, Jan Bryl, Kazimierz Pałczyński, Olga Surówka i Eugeniusz Żornaczuk[1].

Tworzenie struktur organizacyjnych UTSK w województwie szczecińskim w pierwszym okresie po Zjeździe Organizacyjnym Towarzystwa (16-18 czerwca 1956 r.) wyglądało imponująco. Zarządy powiatowe UTSK powstały w ośmiu miejscowościach (Choszcznie, Gryficach, Pyrzycach, Stargardzie Szcz., Łobezie, Nowogardzie, Goleniowie i Myśliborzu), a koła aż w 31. Zwieńczeniem pierwszego okresu istnienia UTSK było przekształcenie WKO w Zarząd Wojewódzki UTSK w Szczecinie, w lutym 1957 r. Funkcję przewodniczącego ZW UTSK w Szczecinie objął wówczas Dymitr Terefenko[2].
Wśród kół założonych w 1956 r. znalazło się również koło miejskie w Szczecinie, które odegrało szczególną rolę w funkcjonowaniu Towarzystwa na Pomorzu Zachodnim. Do zebrania organizacyjnego szczecińskiego koła doszło 29 września 1956 r. Wzięli w nim udział m.in. Daniel Nowisz (PMRN w Szczecinie), S. Piotrowski (KM PZPR w Szczecinie) i K. Fularewicz z FJN. Przewodniczącym Zarządu Koła został Włodzimierz Stasyków, jego zastępcą Stefan Smolak, a sekretarzem Irena Bochniak. Na przewodniczącego Komisji Rewizyjnej wybrano Szymona Saluka[3].
 
Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. do pracy w szczecińskim kole bardzo mocno zaangażowali się studenci filologii ukraińskiej z miejscowego Studium Nauczycielskiego[4]. Od 1957 r. organizowane były tu m.in. słynne później tzw. piątki literackie. Pracę podzielono na sekcje: chóralną, studentów i młodzieży, dziecięcą, propagandy i sportowo-turystyczną[5]
 
W przededniu II Zjazdu UTSK szczecińskie struktury organizacji składały się z dwudziestu kół, zrzeszających 1105 członków. Według danych z maja 1962 r. ilość kół tylko spadła do osiemnastu, zanotowano natomiast dramatyczny ubytek liczby członków – doliczono się ich wówczas zaledwie około pięciuset[6]. Było to zresztą zjawisko ogólnopolskie. Wszędzie też u jego podłoża tkwiły te same główne przyczyny: porządkowanie i weryfikacja stanu osobowego kół oraz odejście z szeregów organizacji osób do niej zrażonych.
 
W ramach usystematyzowania działalności UTSK w województwie szczecińskim w maju 1962 r. tutejszy aktyw towarzystwa podjął decyzję o likwidacji funkcjonujących dotąd zarządów powiatowych[7]: „Zamiast absorbować swój czas tracić wysiłek na uaktywnianie zarządów powiatowych – Zarząd Wojewódzki więcej będzie mógł działać pracując bezpośrednio z Kołami. Z doświadczenia wiemy, że zarządy powiatowe same praktycznie nieistniejące, nie mogły pomagać kołom, że zadania w tym zakresie spadały na barki Zarządu Wojewódzkiego. Nie chcemy stwarzać fikcji i robić pozorów, że mamy rozbudowany aparat Towarzystwa. Aparat Towarzystwa w naszych, szczecińskich warunkach to aktyw, koła i Zarząd Wojewódzki. Jeżeli w innych województwach zarządy powiatowe mają miejsce [sic!] bytu, mogą pracować – winny być i są powoływane. U nas lepiej będziemy pracować bez nich”[8]. W powstałym w tym, samym czasie sprawozdaniu ZW USTK podniesiony został ponadto problem obsady etatowej w Towarzystwie: „Każdy rozumie, że jednoetatowy Zarząd Wojewódzki nie może być mocną organizacyjnie instytucją. A przecież na przestrzeni pół roku nie mieliśmy nawet tego jednego pracownika. Mieliśmy również poważne kłopoty lokalowe i finansowe”[9].
 
W 1963 r. istniały na terenie województwa już 23 koła UTSK. Najliczniejszym z nich było koło w Szczecinie (133 członków), następne w Bieczynie i Trzebiatowie (po 36 członków). Ogółem UTSK liczyło wtedy na terenie województwa 488 członków[10]. Liczba ta uległa zwiększeniu w ciągu kolejnych trzech lat do poziomu 543. Po likwidacji koła w Sadlnie i powstaniu kół w Białej Ińskiej i Wierzbnie, ich liczba w 1966 r. wzrosła do 24. Nadal najliczniejszym kołem był Szczecin – 156 osób, następnie Trzebiatów 48 i Bieczyno 38[11]. Z kolei w 1969 r. szczecińskie struktury wojewódzkie UTSK liczyły 472 członków, zrzeszonych w 25 kołach[12].
 
Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. w wyniku postępującej migracji ludności ukraińskiej ze wsi do miast rozpoczął się proces umacniania kół miejskich UTSK i stopniowego zanikania ogniw wiejskich. Według danych ZW UTSK w Szczecinie, w 1971 r. funkcjonowały na terenie województwa 22 koła organizacji. Najliczniejszym z nich było koło w Szczecinie, liczące 143 członków, następnie w Trzebiatowie – 43, Ińsku – 38 i Strachocinie – 33. Pozostałe koła znajdowały się w następujących miejscowościach: Bieczyno, Gorzysław, Roby, Pustkowo, Biała, Chociwel, Wapnica, Wierzbno, Burowo, Sławęcin, Czachowo, Sosnowo, Dłusko, Korytowo, Wołowiec, Jarząbki, Krężlin i Płonno[13]. W 1974 r. ilość kół zmniejszyła się do 19, przy ustabilizowanej liczbie członków, oscylującej wokół pięciuset osób[14]. Po wprowadzeniu reformy administracyjnej ilość kół spadła do szesnastu. Należało do nich 515 członków. Według danych sporządzonych na ostatnią konferencję sprawozdawczo-wyborczą, na terenie województwa szczecińskiego istniało wówczas 19 kół zrzeszających 550 członków[15].
 
Do 1966 r. przewodniczącym ZW UTSK w Szczecinie był Jan Zawadzki. Jego miejsce (jako p.o.) zajął przejściowo Aleksander Hnatiuk[16]. W kwietniu 1967 r. przewodniczącym został Mikołaj Nowosad. Piastował on tę funkcję do zakończenia działalności ZW UTSK w Szczecinie, czyli do 15 lutego 1976 r. Nieprzerwanie we władzach wojewódzkich szczecińskiego UTSK, najczęściej w charakterze skarbnika, pracowała Olga Łaska. Ponadto trzon aktywu wojewódzkiego stanowili w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w.: Józef Bak, Bogdan Bielecki, Stefan Bratejko, Włodzimierz Chrin, Józef Doroch, Teodor Fedak, Anna Jaremowicz, Bogdan Kałużniacki, Bogdan Kołodziej, Michał Kozak, Jerzy Liborski, Paweł Łachtiuk, Włodzimierz Malicki, Maria Nabuda, Paweł Olejnik, Zenon Pawliński, Michał Patra, Jan Piech, Szymon Saluk, Włodzimierz Stasyków, Teodor Sułyk, Dymitr Terefenko, Mikołaj Terefenko, Mirosław Truchan, Michał Ulan, Jarosław Wajda[17].
Po likwidacji struktur wojewódzkich i powiatowych UTSK (1976 r.), sieć kół Towarzystwa zmniejszyła się do szesnastu, jednak zrzeszały one o ok. 30% więcej członków, niż na początku lat siedemdziesiątych XX w.[18] Jak wskazują kolejne dane, stan ten zachował się praktycznie do końca istnienia UTSK. Według danych z 1983 r. na terenie województwa szczecińskiego działało szesnaście kół, skupiających 640 członków[19]. W maju 1988 r. dane dotyczące oddziału UTSK w Szczecinie przedstawiały się niemal identycznie: szesnaście kół i 688 członków[20].
 
Zarząd Oddziału UTSK w Szczecinie powstał 16 grudnia 1984 r. Skład osobowy został wcześniej uzgodniony z WSA UW w Szczecinie[21]. Przy okazji, przedstawiciele UTSK nie omieszkali zwrócić uwagę na szereg tendencyjnych ich zdaniem artykułów na temat ludności ukraińskiej, które pojawiły się w tym czasie w prasie, Zasugerowali nawet, że artykuły te mogą „doprowadzić do pogromów Ukraińców w Polsce”[22]. Pierwszy skład władz szczecińskiego ZO UTSK wyglądał następująco: Jerzy Liborski (przewodniczący), Bazyli Kobelak (zastępca), Olga Duda (sekretarz). W Prezydium znaleźli się ponadto: Piotr Dzwończyk, Jan Maliniak, Wasyl Bilo i Michał Kozak (a według protokołu pokontrolnego sporządzonego w 1986 r. – Olga Łaska). Do Zarządu weszli ponadto: W. Jacyniak, W. Leśkiw, J. Lewicki, J. Kosarewicz, Piotr Przytulski, O. Dołęga i S. Ananiewicz, do Komisji Rewizyjnej – J. Doroch, Halina Radziwonowicz i Jan Nabuda, a do Sądu Koleżeńskiego – Wiera Giergiel, Włodzimierz Kaczor i Włodzimierz Malicki[23].
 
Kolejne zebranie sprawozdawczo-wyborcze ZO UTSK w Szczecinie odbyło się w dniu 16 kwietnia 1988 r. W spotkaniu wziął udział zastępca WSSA UW w Szczecinie Z. Łubik. Przewodniczącym ZO został H. Kołodziej. Poza nim, w Zarządzie znaleźli się: W. Malicki (zastępca), J. Liborski (sekretarz), O. Łaska, W. Jacyniak, Roman Muż, J. Maliniak – członkowie Prezydium; W. Bilo, O. Duda, Maria Nalepa, Jan Chamulak, Paweł Podsudko, Włodziemierz Markanycz, T. Sułyk, P. Olejnik. P. Przytulski, Irena Smolij, Maria Łeśkiw oraz Irena Seńko[24]. Do Komisji Rewizyjnej weszli: Józef Doroch, Zenona Dumka i Jan Babicki[25], a do Sądu Koleżeńskiego: Józef Wasylinka, Teodor Król i Jerzy Sywanycz.
 
 
 
PRZYPISY:

 


[1] J. Bak, USKT na Szczecinszczyni w 1956–1957 rokach, UA 1996, s. 75; S. Zabrowarnyj, Z chroniki szczecinśkoho hurtka USKT, UK 1982, s. 47–48; B. M., Orhanizacija Wojewidśkoho orhanizacijnoho komitetu USKT w Szczecini, NS, 1956, nr 5, s. 7. P. Petrenko wymienia ponadto Grzegorza Charkowa, pomija natomiast Olgę Surówkę – por.: P. Petrenko, P’jatnadcjat’ rokiw USKT na szczecinskij zemli, NS 1971, nr 24, s. 3.
[2] IPN BU MSW II 6996, k. 1–2; UK 1986, s. 63; NS 1964, nr 52, s. 6. Informację tę potwierdził S. Zabrowarny (List S. Zabrowarnego z 31 X 2008 r. – w posiadaniu autora). Inne dane, zob.: J. Bak, USKT na Szczecinszczyni…, op.cit., s. 78. Kolejnym przewodniczącym ZW został Jan Zawadzki – por.: APSz, PWRN w Szczecinie, 13722, Notatka służbowa, [VI 1959], k. 15. Zawadzkiego wybrano ponownie w listopadzie 1959 r. – por.: IPN BU MSW 7002, Notatka w sprawie wojewódzkiej konferencji UTSK w Szczecinie z 7 XI 1959 r., k. 1.
[3] J. Bak, USKT na Szczecinszczyni …, op.cit., s. 76; P. Petrenko, P’jatnadcjat’…, op.cit., s. 3.
[4] Ch. Libaćka-Paszkewycz, Moji spohady pro szczecinśku ukrajinistyku [w:] S. Zabrowarnyj, Na zemli czużostoronśkij. Propam’jatna knypa wypusknykiw ukrajinistyky Wczytelśkoji studiji u Szczecini (1957–1963), Warszawa 2001, s. 110–114.
[5] M. [Kozak], Zwitno-wyborczi zbory Miśkoho hurtka USKT w Szczecini, NS 1958, s. 42, s. 7.
[6] APSz, PWRN w Szczecinie, 13647, Sprawozdanie Zarządu Wojewódzkiego UTSK w Szczecinie z działalności za okres 8 XI 1959–13 V 1962, k. 195.
[7] APSz, PWRN w Szczecinie, 13647, Sprawozdanie z działalności Zarządu Wojewódzkiego UTSK w Szczecinie w roku 1962, k. 229.
[8] APSz, PWRN w Szczecinie, 13647, Sprawozdanie Zarządu Wojewódzkiego UTSK w Szczecinie z działalności za okres 8 XI 1959 – 13 V 1962, k. 199.
[9] ibidem, k. 195.
[10] APSz, PWRN w Szczecinie, 13648, Pismo Stanisława Mucki, kierownika WSW PMRN w Szczecinie do USW PWRN w Szczecinie, 23 VIII 1963 r., k. 277–279.
[11] APSz, PWRN w Szczecinie, 13723, Informacja o działalności Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Oddział Wojewódzki w Szczecinie, 30 IX 1966 r., k. 79.
[12] IPN BU MSW II 6996, Wykaz kół Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w województwie szczecińskim i ich Zarzadów, [1969], k. 2–4.
[13] IPN BU MSW II 7002, Referat sprawozdawczy Zarządu Wojewódzkiego Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w Szczecinie na VI Wojewódzką Konferencję UTSK w dniu 13 VI 1971 r., k. 17.
[14] IPN BU MSW II 6934, Stan organizacyjny UTSK na dzień 31 XII 1974 r., k. 13–14.
[15] IPN BU MSW II 7002, Informacja o przebiegu wojewódzkiej konferencji sprawozdawczej UTSK, k. 39.
[16] NS 1966, nr 51, s. 6.
[17] IPN BU MSW II 6998, Protokół z kontroli Zarządu Wojewódzkiego Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w Szczecinie w dniu 15 V 1970 r., k. 17; IPN BU MSW 7002, Protokół z VI Wojewódzkiej Konferencji Sprawozdawczo-Wyborczej UTSK w Szczecinie w dniu 13 VI 1971 r., k. 9; I. Zinycz, IV wojewidśka konferencija USKT w Szczecini, NS 1963, nr 18, s. 6; NS 1969, nr 51, s. 1.
[18] IPN BU MSW II 6934, Orhanizacijnyj stan USKT, nawczannja ukrajinskoji mowy ta peredpłata „Naszoho słowa” w okremych wojewidstwach u czerwni 1978 r., k. 15.
[19] IPN BU MSW II 6934, Dane podstawowe o Ukraińskim Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym, 8 IX 1983 r., k. 20–21.
[20] NS 1988, nr 22, s. 1.
[21] IPN BU MSW II 7002, Notatka służbowa Jana Apanasewicza, zastępcy dyrektora WSA UW w Szczecinie, 18 XII 1984 r., k. 41.
[22] ibidem, k. 42. Wśród Ukraińców żywa była w tym czasie pamięć o wydarzeniach z września 1981 r. dotyczących ludności romskiej w Koninie.
[23] IPN BU MSW II 7002, Notatka służbowa Jana Apanasewicza, zastępcy dyrektora WSA UW w Szczecinie, 18 XII 1984 r., Załącznik, k. 43; IPN BU MSW II 6998, Protokół z kontroli statutowej i finansowej Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Oddział w Szczecinie, 12 VI 1986 r., k. 26–27.
[24] NS 1988, nr 20, s. 1; Błędne dane w: IPN BU MSW II 7002, Pismo zastępcy dyrektora Wydział S.A. do naczelnika Wydz. I DSA MSW, k. 46–50.
[25] IPN BU MSW II 7002, Pismo zastępcy dyrektora Wydział S.A. do naczelnika Wydz. I DSA MSW, k. 49.

Najnowsze Informacje

Haydamaky w Szczecinie

 Haydamaky w Szczecinie

„EUROMAIDAN TOUR 2014 – Nie zapominajcie o Ukrainie!!!”
Szczecin 24.02.2014  godz.20,00
Rocker Club
ul. Partyzantów 2
70-222 Szczecin

V Festiwal Spotkanie Kultur

 V Festiwal Spotkanie Kultur Szczecin 2013

"Ponad Granicami"
Szczeciński Oddział Związku Ukraińców w Polsce 
Rada Organizacji Mniejszości Narodowych i Etnicznych w Szczecinie
oraz
Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie
zapraszają 
V Festiwal Spotkanie Kultur- Szczecin 2013.
w dniach 24-25 sierpnia 2013

XVII DKU

 XVII DKU

Szczeciński  Oddział Związku Ukraińców w Polsce
oraz 
Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie  
zapraszają na
XVII Dni Kultury Ukraińskiej
od 29 maja 2013 do 02 czerwca 2013